2022ko abuztuan, diziplina anitzeko talde batek, Aranzadi Zientzia Elkarteko arkeologoek koordinatua eta Euskal Herriko Unibertsitateko, Bartzelonako Unibertsitateko, Burgosko Unibertsitateko eta Université de Pau et des Pays de l’Adourreko ikertzaileek parte hartzearekin, erromatarren garaiko aldare bat aurkitu dute zuten , K.o. I. mendekoa. Pieza honek Valeria Vitella deituriko emakume batek Larrahe jainko baskoiari eskaintza jasotzen du, latinez idatzita.
Aranzadi Zientzia Elkarteak 2010etik aurrera eta auzolanean arkeologia-talde bat koordinatzen du, Larunbeko 50 boluntario baino gehiagorekin batera, Txulapaingo Donezteberen Erdi Aroko monasterioaren (XI. mendea) aztarnak azaleratu eta kontsolidatzeko. Monasterioa Arriaundi mendiaren gailurrean dago (942m).
Jainko edo jainkosa honen izena Arga ibaiaren arroan eta Gesalatz ibaiaren ibaiadarrean dauden baskoien lurraldean kokatutako beste hiru aldaretan aurkitu da: Muruzabal Andionen (Mendigorria, antzinako Andelo), Iruxon eta Errezun. Larunbekoa ezohikoa da, iparralderen eta altitude handienean agertu den pieza baita, eta esku-hartze arkeologikoaren testuinguruan berreskuratu den bakarra.
Aurkikuntza hau gizakiaren erlijiotasun naturalaren lekuko adierazgarria da. Ez dago gizaki baskoniko bat, kristautasuna baino lehenagokoa, erlijio-zentzu orotatik bereizia eta kanpoko eragin orotatik isolatua (eragin grekolatindarratik zein beste batzuetatik), zenbait giro kultural etnozentristek ulertu izan ohi duten bezala.
Aitzitik, K.o. I. mendeko aldare hau, latinez idatzia eta euskal jainkotasun bati eskainia, gure arbasoen erlijio-praktika nabarmentzen du, zeina oinarri baskoia eta Erromatar Inperioaren inkulturazioaren arteko sinkretismoak ezaugarritzen zuen. Ez dugu ahaztu behar, gainera, Erromatar Inperioak konkistatutako herrien jainko-jainkosak bereganatzeko joera zuela. Hala, aldarean inskribatutako emakumearen izena bera – Valeria Vitella – sinkretismo edo nahasketa kultural horren adierazle argia da.
Laburbilduz, ondoriozta genezake aurkikuntza horiek berresten dutela, beste behin ere, gizakia izatez erlijiosoa dela, Jainkoarekin harremanetan sartzeko gai, alegia. Gizakiek beren sinesmen eta portaera erlijiosoen bidez adierazten dute joera hori (otoitzak, sakrifizioak, kultuak, meditazioak, etab.).
Harrigarriak edo oso anitzak izan daitezkeen arren, adierazpen-modu horiek unibertsalak dira, hau da, gizakiari dagozkio, gizaki izateagatik. Horregatik aurki daitezke, era batera edo bestera, lurreko herri guztietan. Hau dela eta, euskaldunek erlijiotasun erromatarra berea egin ahal izan zuten bezala, erromatarrek euskaldunen edo beste herri batzuen jainko-jainkosak bereganatu ahal izan zituzten ere. Izan ere, giza izaera komuna izanagatik erlijio-izaera naturala partekatzen zuten.
Era berean, gerora, hainbat herrik, euskaldunak barne, kristau-erlijioa erlijiotasun-modu jasoagotzat hartu zuten, gizakiaren erlijio-irrikak hobetzera eta goratzera zetozenak. Berez, kristau-erlijioaren ezaugarririk berezkoena gizaki eta herri guztien anaitasuna da, Aita komun bat daukagulako.
Religión en Navarra / Erlijioa Nafarroan
Oso interesgarria. Eskerrik asko!